میرزا جواد تبریزی
| از مراجع تقلید شیعه | |
|
| |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جواد رهبر سعادتی |
| تاریخ تولد | سال ۱۳۰۵ش |
| زادگاه | تبریز |
| تاریخ وفات | ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش/ ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق |
| محل دفن | مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) |
| شهر وفات | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید حسین طباطبایی بروجردی • سید محمد حجت کوه‌کمری • سید عبدالهادی شیرازی • سید ابوالقاسم خویی و … |
| شاگردان | مهدی شب‌زنده‌دار • سید محمدرضا مدرسی یزدی |
| محل تحصیل | مدرسه طالبیه تبریز • حوزه علمیه قم • حوزه علمیه نجف |
| تألیفات | ارشادالطالب • اُسس القضاء و الشهادات • طبقات الرجال • ظُلامات فاطمة الزهراء و… |
| سایر | تدریس فقه، اصول و رجال در نجف و قم |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | تاسیس درمانگاه بقیةالله • ساخت مسجد • رسیدگی به فقرا و نیازمندان |
| وبگاه رسمی | |
میرزا جواد تبریزی یا جواد رهبر سعادتی (۱۳۰۵ش - ۱۳۸۵ش) از مراجع تقلید شیعه و از استادان تأثیرگذار حوزه علمیه قم بود. وی در دوران تحصیل خود در دو شهر قم و نجف، در درس علمایی همچون سید حسین بروجردی، سید محمد حجت، سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی شرکت می‌کرد. او مورد توجه و از اعضای هیئت استفتاء آیت الله خوئی بود و سوالات علمی دیگر شاگردان را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد. آیت الله خوئی پس از آگاهی از شروع درس خارجِ او، گفته بود که میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.
با دستور صدام حسین برای اخراج ایرانیان از عراق، میرزا جواد تبریزی هم پس از ۲۳ سال اقامت در نجف، مجبور به ترک این کشور و مهاجرت به ایران شد و فعالیت علمی خود را در قم ادامه داد. تا اینکه پس از درگذشت آیت الله اراکی، توسط جامعه مدرسین به عنوان یکی از مراجع هفت‌گانه معرفی شد.
میرزا جواد تبریزی صاحب تألیفات متعددی در فقه شیعه بوده که از مهم‌ترین آن‌ها کتاب ارشاد الطالب (تعلیقه هفت جلدی بر مکاسب محرمه شیخ انصاری) و الدروس فی علم الاصول، دوره کامل اصول فقه است که بصورت حاشیه بر کتاب کفایة الاصول ترتیب‌بندی و چاپ شده است.
زندگی‌نامه
میرزا جواد تبریزی یا جواد رهبر سعادتی در سال ۱۳۰۵ش مطابق با ۱۳۴۵ق در تبریز به دنیا آمد. پدرش حاج علی کُبار از تجار معروف آذربایجان بود و همه او را به ایمان و انصاف می‌شناختند. مادر میرزا، خانم فاطمه سلطان نیز از تبار سادات مشهور این دیار بود.
درگذشت
آیت الله تبریزی پس از گذران یک دوره بیماری، ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش برابر با ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق درگذشت. و چهارشنبه اول آذر، پس از تشییع و اقامهٔ نماز توسط آیت الله وحید خراسانی، در قسمت بالاسر حرم حضرت معصومه، به خاک سپرده شد. در تشییع او سایر مراجع تقلید شیعه و نیز شخصیت‌هایی از کشورهای کویت، بحرین، قطر، امارات، لبنان، سوریه و عربستان حضور داشتند.
در پی درگذشت آیت‌الله تبریزی، رهبر جمهوری اسلامی ایران آیت‌الله خامنه‌ای، نیز پیام تسلیتی صادر کرد و او را از برجسته‌ترین اساتید حوزه علمیه قم توصیف کرد که پارسایی و خلق و خوی مردمی‌اش او را شخصیتی محبوب بین جوانان ساخته بود.
تحصیلات
تحصیلات تبریزی در سه حوزه درسی دنبال شده‌است:
در تبریز
تبریزی در هفت‌سالگی وارد مدارس جدید شد و تا سال دوم دبیرستان تحصیل کرد و پس از آن به علت علاقه‌ای که به دروس حوزوی داشت، تصمیم گرفت به حوزه برود. دبیرستان را رها کرد و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد.
هنگامی که چنین تصمیمی گرفت، با مخالفت خانواده و اطرافیان روبه‌رو شد، چون این دوران مصادف با شروع فشارها علیه حوزه‌های علمیه و رنج و زحمت روحانیت بود. همت و اصرار وی، پدر را قانع ساخت و به این ترتیب او با وجود موقعیت تجارت، زندگی طلبگی را برگزید و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد و دروس ادبیات، معانی و بیان و قسمتی از فقه و اصول را فرا گرفت.
وی در این دوران با علامه جعفری هم‌بحث بود. وی در خصوص این فراز از زندگی‌اش می‌گوید:
- «چون برخلاف خواسته خانواده‌ام به حوزه آمده بودم، نمی‌خواستم از مشکلاتم آگاه شوند و در ارادهٔ من برای ادامه تحصیل تأثیر بگذارند. گاهی آن قدر مشکلات اقتصادی زیاد می‌شد که با مرحوم محمدتقی جعفری دو روز غذا نداشتیم. یک‌وقت کسی می‌آمد نماز و قرآن ارجاع می‌داد و ما پولی برای تهیهٔ غذا پیدا می‌کردیم.»
در قم
آیت‌الله تبریزی در سال ۱۳۲۷ش راهی قم شد و هفت سال در این شهر ماندگار گردید. سال‌های ورود وی به قم، مصادف با آغاز شکوفایی حوزه علمیه قم بود. آیت‌الله بروجردی به قم مرکزیت داده و دروس حوزوی رونق چشمگیری گرفته بود. او در مدرسه فیضیه اقامت کرد و ضمن تحصیل از محضر بزرگان، به تدریس روی آورد. او از جمله افراد مورد عنایت آیت‌الله بروجردی بود. خود می‌گوید:
آیت‌الله تبریزی در قم چهار سال از محضر آیت‌الله حجت بهره‌مند شد و به لحاظ روحی و اخلاقی نیز تحت تأثیر وی قرار گرفت. آیت‌الله حجت در آن زمان در زهد و اخلاق زبانزد بود. وی همزمان ۷ سال از خدمت آیت‌الله بروجردی دانش و معارف را فرا گرفت و با وجود موقعیت خوب برای تدریس راهی نجف اشرف شد.
در عتبات
رفتن به عتبات و حوزه علمیه نجف برای آیت‌الله تبریزی آرزوی بزرگی بود و از دوران حضور در حوزه علمیه تبریز به آن می‌اندیشید، اما مشکلات و نبود امکانات برآورده شدن این آرزو را دور می‌نمود. یک روز اتفاقی در یک جلسه علمی شرکت کرد و یکی از تجار متدین که با علما ارتباط داشت، به هوش و زکاوت او پی برد و در پی کمک به وی برآمد و اسباب مسافرتش را فراهم آورد. وی در این خصوص می‌گوید:
- «در مدرسه فیضیه نشسته بودم و به چگونگی رفتن به نجف فکر می‌کردم. در همین وقت مرد آشنایی را دیدم که پیشتر نیز دیده بودم. از من پرسید به چه می‌اندیشی؟ عرض کردم: به رفتن به عتبات. گفت: موانع رفتن چیست؟ گفتم: شرایط عوض شده‌است. آن زمان مصادف با سقوط مصدق و آغاز سخت‌گیری‌های دولت به روحانیت بود. گفت: شما غصه نخورید، از من مدارک و عکس گرفت و چند روزی نگذشت که پاسپورتم را درست کرد. او تاجر بود و برای خرید و فروش به کشورهای اطراف می‌رفت و این جور کارها برایش آسان بود. من نیز با گرفتن گذرنامه، صبر نکردم و با اولین وسیله به سمت عراق راه افتادم، حتی نتوانستم به شاگردانم اطلاع دهم.»
آیت‌الله تبریزی خود را به شهر نجف رساند و این وقتی بود که بیست و هفت سال از عمرش سپری شده بود. وی با کمک میرزا علی غروی که سالیانی در نجف بود، در مدرسه قوام السلطنه شیرازی ساکن شد و روزهای پرجنب و جوش خود را در حوزه علمیه نجف آغاز کرد. وی چون در سن بالا وارد حوزه علمیه شده بود، تلاش دو چندانی می‌کرد و در دروس متعدد حاضر می‌شد. خود می‌گوید:
- «من چهل سال معنای تعطیلی را نفهمیدم و از همه چیز زدم و از لذت‌های بسیاری دوری گزیدم تا به اهدافم برسم».
اساتید
آیت‌الله تبریزی در دروس اساتید بزرگی، چون آیات سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خویی شرکت کرد و در همان سال‌های نخست مورد توجه اساتید قرار گرفت. آیت‌الله خویی با درک استعداد و همت میرزا جواد، ایشان را مورد عنایت قرار داد و او رفته رفته به استاد نزدیک‌تر و از خواص شاگردان وی شد. آیت‌الله تبریزی می‌گوید:
- «مرحوم خویی در مسجد خضراء شب‌ها بعد از نماز مغرب و عشا اصول می‌گفتند. ما درس ایشان می‌رفتیم. در همان جلسه اول بحثی را با عنوان «آیا در شبهات موضوعیه فحص لازم است یا نه؟» مطرح کردند. ایشان در این موضوع با استاد به بحث نشست و مطالب درستی را ارائه داد و استدلالش پذیرفته شد. همین موضوع راه را برای پیشرفت ایشان هموار ساخت.
آیت‌الله خویی بعدها ایشان را جزء اعضای دفتر استفتاء خود معرفی کرد و ایشان حدود بیست سال در دفتر استفتاء و محفل درس استاد به تلاش پرداخت و چند بار سطوح و درس خارج را تدریس کرد.او مورد توجه و از اعضای هیئت استفتاء آیت الله خوئی بود و سوالات علمی دیگر شاگردان را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد. آیت الله خوئی پس از آگاهی از شروع درس خارجِ او، گفته بود که میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.
وی از محضر آیات سید محسن حکیم و مشکینی هم بهره برد.
آیت‌الله تبریزی علاوه بر اینکه در دروس فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید، در دروس تفسیر و رجال تلاش زیادی کرد و به تبحر دست یافت. از هم بحث‌ها و هم درس‌های او می‌توان از شهید سید محمد باقر صدر، شیخ مجتبی لنکرانی، شیخ صدرا بادکوبه ای، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله سید علی سیستانی، شیخ علی‌اصغر شاهرودی را نام برد.
بازگشت به ایران
در سال ۱۳۵۵ش حکومت عراق سختگیری‌هایی بر ضد ایرانیان اعمال کرد و افرادی چون آیت‌الله تبریزی را که شخصیت برجسته بودند، شناسایی و به اخراج از عراق محکوم نمود. به این ترتیب وی پس از ۲۳ سال به همراه تعدادی از ایرانیان مجبور به ترک عراق شد؛ این در حالی بود که آیت‌الله خویی از بازگشت ایشان به ایران بسیار متأثر بود؛ زیرا وی می‌خواست آیت‌الله تبریزی در نجف به تدریس ادامه دهد و معتقد بود که ایشان می‌تواند در آینده نزدیک یکی از استوانه‌های حوزهٔ علمیه نجف گردد و این مطلب را به برخی از دوستان نزدیک خود گفته بود. این سخن معروف بود که وی به آیت‌الله مشکینی (فرزند صاحب حاشیه بر کفایه) گفته بود: «ایشان مجتهد مطلق هستند».
از اساتید حوزه علمیه قم
عمده تبحر آیت‌الله تبریزی در فقه، اصول و رجال بود. وی پس از بازگشت به ایران و اقامت در حوزه علمیه قم، در هر سه موضوع به تدریس ادامه داد. تدریس وی به جهت مصاحبت زیاد اساتید بزرگ نجف تا حدودی به سبک حوزه نجف بود.
شاگردان
بنابه گفته برخی، آیت‌الله میرزا جواد تبریزی به پرورش و تربیت شاگردان اهتمام داشت و در طیّ سالیان تدریسش بسیاری از دروس او بهره برده‌اند و به درجه اجتهاد رسیدند. از جمله شاگردانش:
مرجعیت
پس از رحلت آیت‌الله خویی، عده‌ای از علما خواستار پذیرش مقام مرجعیت از سوی آیت‌الله تبریزی شدند. با اینکه ایشان علاقه‌ای به این مقام نداشت و همواره از آن گریزان بود اقدام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در معرفی هفت نفر از جمله ایشان به عنوان مرجع تقلید، در کنار وجود مقلدانی در خارج از جمله سوریه، لبنان، کویت، بحرین، عراق حتی کشورهای اروپایی، استرالیا و آفریقا وی را وادار به قبول این مسئولیت کرد.
اقامه شعائر فاطمیه
در پی انتشار صوتی منسوب به سید محمدحسین فضل‌الله، که در آن سند برخی از احادیث شهادت حضرت زهرا(س) را دارای اشکال می‌داند، میرزا جواد تبریزی با صدور بیانیه‌ای خواستار راهپیمایی در سالگرد شهادت حضرت زهرا(س) شد. حسین وحید خراسانی، لطف‌الله صافی گلپایگانی و محمد فاضل لنکرانی نیز در این راهپیمایی شرکت کردند. از آن پس این آیین همه ساله برگزار می‌شود.
خدمات اجتماعی
درمانگاه بقیةالله
و ساختن درمانگاه بقیةالله در قم به قصد حمایت از مستضعفان و خانواده‌های طلاب بی‌بضاعت اشاره کرد. وی در خصوص درمانگاه بقیةالله تأکید دارد که خانواده‌های طلاب و افراد بی‌بضاعت از آن بهره‌مند شوند. این درمانگاه از نظر پزشکی درمانگاه مجهزی است. آیت‌الله تبریزی درآوردن تمام این تجهیزات همت و کمک جدی داشتند و تأکید می‌کردند در برخورد با مراجعین مراقبت لازم را انجام دهند و رضایت خدا در نظر داشته باشند. گروهی را نیز مأمور کرده بودند در خصوص فقرا و ایتام تحقیق، و برایشان مواد خوراکی و پوشاک فراهم کنند.
مدرس آیت الله تبریزی
او در زمان حیاتش منزل محل سکونت خود را برای احداث مدرسه‌ای برای تعلیم طلاب، وقف کرد. طبق این وقف، مدرسه علوم دینی در ۴ طبقه بنا شد که به مدرس آیت الله تبریزی معروف است و تولیت این مدرسه شیخ جعفر تبریزی است. درس اساتید بنامی در این مکان برگزار می‌شود.
تالیفات
از وی آثاری در زمینه های فقه و اصول و عقائد و اخلاق چاپ شده است.
- ارشاد الطالب فی شرح المکاسب ـ ۷ جلد
- تنقیح مبانی العروة (طهارة) ـ ۷ جلد
- تنقیح مبانی العروة والمناسک (الحج) ـ ۳ جلد
- اسس القضاء والشهادات
- اسس الحدود والتعزیرات
- کتاب القصاص
- کتاب الدیات
- طبقات الرجال
- الدروس فی علم الاصول (دوره کامل اصول)
- تنقیح مبانى العروة (الصلاة)
- تنقیح مبانى العروة (کتاب الصوم)
- تنقیح مبانى العروة (کتاب الزکاة والخمس)
- صراط النجاة ۱۲ جلد
- کتاب ظلمات فاطمة الزهراء(علیها السلام)
- کتاب امیر المؤمنین علی بن ابی طالب
- فدک
- الشعائر الحسینیة
- زیارت عاشوراء فوق الشبهات
- نفی السهو عن النبی(صلى الله علیه وآله)
- نصوص الصحیحة على الائمة(علیهم السلام)
- الانوار الهیة فی مسائل العقائدیة
- النکات الرجالیة (مخطوط)
- ما استفدت من الروایات فی استنباط الاحکام الشرعیة (وسائل الشیعة مخطوط)
- تکمله منهاج الصالحین
- مسائل منتخب
- حاشیه بر عروه الوثقی
- حاشیه بر وسیله مرحوم آیت الله اصفهانی
- النصایح
- مناسک حج
- تهذیب در احکام حج
- رسالة مختصرة فی لبس السواد
- عبقات ولائیة
- آداب المتعلمین و المسترشدین
- استفتائات جدید
پانویس
- ↑ گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۸، ص۱۳۶؛ رجوع کنید به: زندگی‌نامه احیاگر فاطمیه، ص۲۹
- ↑ «»، روزنامه جمهوری اسلامی.
- ↑ ، سایت همشهری‌آنلاین.
- ↑ ، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۷، ص۱۳۶.
- ↑ مصاحبه حجت الاسلام وحیدپور از شاگردان معظم‌له.
- ↑ آشنایی با ستارگان هدایت و مراجع تقلید شیعه، حسین آوردی، ص۸.
- ↑ مصاحبه با حجت الاسلام وحیدپور
- ↑ یادداشت‌های حجت‌الاسلام وحیدپور دربارهٔ زندگی آیت‌الله تبریزی.
- ↑ واسعی،«مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.
- ↑ از زعمای حوزه علمیه نجف اشرف و فرزند صاحب حاشیه بر کفایه.
- ↑ یادداشت‌های حجت الاسلام وحید پور دربارهٔ زندگی آیت الله تبریزی
- ↑ مصاحبه با حجت الاسلام وحیدپور.
- ↑ ، خبرگزاری فارس.
- ↑ ، سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ↑ ، پایگاه خبری فرارو.
- ↑ مصاحبه با حجت‌الاسلام وحیدپور.
- ↑ فقیه هوشیار محدث پارسا، .
منابع
- تاریخ بازدید: ۱۶ شهریور ۱۳۹۹ش.
- ، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش.
- «»، روزنامه جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ش.
- آوردی، حسین، آشنایی با ستارگان هدایت و مراجع تقلید شیعه.
- آیت الله میرزا جواد تبریزی درگذشت، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش.
- پیام تسلیت در پی درگذشت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تبریزی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۱۳۸۵/۰۸/۳۰.
- تبریزی، جعفر، ، سوریه، دار الصدیقة الشهیدة، بی‌تا.
- تشییع باشکوه پیکر آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، سایت همشهری‌آنلاین، تاریخ انتشار: ۱ آذر ۱۳۸۵ش.
- رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان.
- فقیه هوشیار محدث پارسا،
- واسعی، محمود،«مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.